DEX คืออะไร? รู้จักกระดานเทรดแบบไร้คนกลาง จุดเด่นและข้อควรรู้

ในโลกของ Cryptocurrency เราเคยพึ่งพา Centralized Exchange (CEX) เช่น Binance หรือ Bitkub เพื่อเทรด แต่ปัจจุบัน ความต้องการด้านความเป็นส่วนตัว ความโปร่งใส และการควบคุมสินทรัพย์เอง ได้ผลักดันให้เกิดแพลตฟอร์มที่เรียกว่า DEX ซึ่งแพลตฟอร์ม DEX คืออะไร และแพลตฟอร์ม Decentralized Exchange นี้มีอะไรบ้าง และทำไมถึงเรียกว่าเป็นก้าวสำคัญของโลก DeFi มาดูไปพร้อม ๆ กัน

DEX (Decentralized Exchange) คืออะไร

DEX คือ แพลตฟอร์มแลกเปลี่ยนคริปโตแบบไร้ศูนย์กลาง ที่ให้ผู้ใช้งานเทรดกันโดยตรง (peer-to-peer) โดยไม่ต้องฝากเหรียญไว้กับแพลตฟอร์มกลางเหมือน CEX เช่น Binance หรือ Bitkub

บน DEX ผู้ใช้จะควบคุมกระเป๋าคริปโตของตัวเอง (เช่น MetaMask) และทำธุรกรรมผ่าน Smart Contract บนบล็อกเชน เช่น Ethereum หรือ BNB Chain ทำให้ไม่ต้องยืนยันตัวตน ไม่ต้องมีคนกลาง และทุกธุรกรรมจะโปร่งใส ตรวจสอบได้

ยกตัวอย่างเช่น: หากคุณต้องการแลก ETH เป็น USDT บน Uniswap คุณแค่เชื่อมต่อกระเป๋า เลือกเหรียญ  คลิก "Swap" ระบบจะจัดการให้โดยอัตโนมัติทั้งหมด

ความแตกต่างเบื้องต้นจาก CEX และ DEX 

สิ่งที่เห็นได้ชัดที่สุดระหว่าง CEX และ DEX คือเรื่องของ การถือครองสินทรัพย์ บน CEX ผู้ใช้งานจะต้องฝากเหรียญเข้าแพลตฟอร์ม ซึ่งหมายความว่าเหรียญของคุณจะถูกเก็บไว้โดยศูนย์กลางที่คุณต้องไว้ใจ เช่น Binance หรือ Bitkub ในทางกลับกัน DEX จะให้คุณถือ Private Key และควบคุมเหรียญของตัวเองทั้งหมดแบบไม่ต้องผ่านคนกลาง ทำให้คุณเป็นเจ้าของสินทรัพย์จริง ๆ อย่างแท้จริง

ในแง่ของ กระบวนการดำเนินงาน CEX จะใช้ระบบจับคู่คำสั่งซื้อขาย (Matching Order Book) และมีตัวกลางควบคุมตลาด เช่น การตั้งราคาหรือป้องกันความผันผวน ในขณะที่ DEX ทำงานผ่าน Smart Contract ที่รันแบบอัตโนมัติบนบล็อกเชน การเทรดทั้งหมดเป็นแบบ peer-to-peer ไม่มีคนกลางเข้ามายุ่งเกี่ยว ซึ่งช่วยให้โปร่งใสและตรวจสอบได้ทุกขั้นตอน 

สุดท้ายคือเรื่องของ ความเสี่ยงจากศูนย์กลาง ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญ CEX นั้นมีจุดล้มเหลวเพียงจุดเดียว หากระบบถูกแฮ็ก ถูกปิด หรือเจ้าของหนี — ผู้ใช้ก็อาจสูญเสียทรัพย์สินทั้งหมด ขณะที่ DEX ไม่มีศูนย์กลางคอยควบคุม ข้อมูลและธุรกรรมจะถูกกระจายอยู่บนบล็อกเชน ลดความเสี่ยงจากการถูกโจมตีในลักษณะรวมศูนย์ได้อย่างมาก

ทำไม DEX ถึงได้รับความนิยมมากขึ้น

1. การเติบโตของระบบ DeFi อย่างต่อเนื่อง

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา โลกของคริปโตได้เข้าสู่ยุคของ DeFi (Decentralized Finance) ซึ่งเปิดโอกาสให้ใครก็ตามบนโลกนี้สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินได้โดยไม่ต้องผ่านธนาคารหรือสถาบันกลาง ไม่ว่าจะเป็นการกู้ยืมคริปโต, การฝากสินทรัพย์เพื่อรับดอกเบี้ย, หรือการทำกำไรผ่านการ yield farming — ทั้งหมดนี้ล้วนมีจุดเริ่มต้นจากการ “แลกเหรียญ” บน DEX เสียก่อน

ดังนั้น DEX จึงกลายเป็น "ด่านแรก" ที่ผู้ใช้งาน DeFi ต้องผ่าน ทำให้ความต้องการใช้งาน DEX เพิ่มสูงขึ้นเรื่อย ๆ อย่างมีนัยสำคัญ จากรายงานของ Axios ระบุว่าเพียงแค่เดือนมีนาคม 2024 เพียงเดือนเดียว มูลค่าการเทรดผ่าน DEX ทะลุถึง 268 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งนับเป็นสถิติใหม่ที่สะท้อนว่าผู้คนทั่วโลกเริ่มเทใจให้กับระบบการเงินไร้ศูนย์กลางมากขึ้น

2. ความเป็นส่วนตัวและไม่ต้องยืนยันตัวตน (No-KYC)

แพลตฟอร์ม CEX ส่วนใหญ่บังคับให้ผู้ใช้งานต้องทำ KYC (Know Your Customer) หรือการยืนยันตัวตน ซึ่งอาจรวมถึงการถ่ายเอกสารบัตรประชาชน หนังสือเดินทาง หรือแม้แต่การเซลฟี่กับเอกสาร ซึ่งนอกจากจะยุ่งยาก ยังอาจทำให้ผู้ใช้บางรายรู้สึกไม่ปลอดภัยและสูญเสียความเป็นส่วนตัว

ในทางตรงข้าม DEX ส่วนใหญ่เปิดให้คุณเทรดได้ทันทีโดย ไม่ต้องสมัครบัญชีหรือกรอกข้อมูลใด ๆ ขอแค่คุณมี wallet เช่น MetaMask, Trust Wallet หรือ WalletConnect ก็สามารถเริ่มต้นแลกเปลี่ยนเหรียญได้เลย นี่จึงเป็นจุดขายสำคัญของ DEX ที่ตอบโจทย์คนรุ่นใหม่ที่ให้ความสำคัญกับ Data Privacy และ Self-Sovereignty

3. ค่าธรรมเนียมต่ำ และไม่มีค่าฝาก/ถอน

หนึ่งในสิ่งที่ผู้ใช้งาน CEX ต้องพบเสมอคือ "ค่าธรรมเนียมซ่อนเร้น" เช่น ค่าฝากเหรียญ ค่าถอน ค่าทำธุรกรรม หรือ spread ที่ถูกตั้งจากแพลตฟอร์ม ในบางกรณี อาจมีค่าธรรมเนียมหลายชั้น ทำให้การเทรดเหรียญจำนวนมากไม่คุ้มค่าโดยเฉพาะกับผู้เริ่มต้น

ในทางตรงข้าม DEX จะคิดค่าธรรมเนียมแบบเรียบง่าย มักอยู่ในรูปของ Gas fee ซึ่งหากใช้งานบนบล็อกเชนต้นทุนต่ำ เช่น BNB Chain, Polygon, หรือ Arbitrum, ค่าธรรมเนียมต่อรายการอาจต่ำกว่า $0.01 เท่านั้น โดยไม่มีค่าใช้จ่ายในการฝากหรือถอนเหมือน CEX

4. เข้าถึงได้ทั่วโลก ไม่ถูกจำกัดด้วยเขตแดน

ไม่ว่าคุณจะอยู่ประเทศไหน หรือแม้แต่ในพื้นที่ที่ถูกจำกัดไม่ให้เข้าถึง CEX ด้วยข้อจำกัดทางกฎหมายหรือการแบน IP — DEX ก็ยังเปิดให้คุณใช้งานได้เสมอ เพราะมันไม่ได้ขึ้นตรงกับองค์กรใด และไม่มีการควบคุมจากรัฐบาลหรือผู้มีอำนาจ

คุณสามารถเชื่อมต่อผ่าน wallet และเทรดได้จากทุกที่บนโลก ผ่านเครือข่ายบล็อกเชน เช่น Ethereum หรือ BSC ความยืดหยุ่นนี้ทำให้ DEX กลายเป็นทางเลือกสำคัญของผู้ใช้งานคริปโตในหลายประเทศ เช่น เวเนซุเอลา, อิหร่าน, หรือแม้แต่บางประเทศในเอเชียที่ CEX ถูกจำกัดการใช้งาน

5.  การถือครองสินทรัพย์ด้วยตัวเอง (Self-custody)

หนึ่งในหลักการสำคัญของโลกคริปโตคือ "Not your keys, not your coins" หรือ “ถ้าไม่ถือกุญแจส่วนตัวไว้เอง ก็ไม่ได้เป็นเจ้าของเหรียญจริง ๆ” ซึ่งแน่นอนว่าใน CEX เราต้องฝากเหรียญไว้กับระบบ และไม่มีทางรู้ได้เลยว่าเบื้องหลังเกิดอะไรขึ้น

ในขณะที่ DEX ทำให้ผู้ใช้งาน ถือ Private Key ด้วยตนเองตลอดเวลา ทุกธุรกรรมเกิดขึ้นบน Smart Contract โดยไม่ต้องส่งเหรียญไปให้ใครก่อน คุณจึงเป็นเจ้าของสินทรัพย์อย่างแท้จริง และไม่ต้องกังวลเรื่องการถูกแฮ็ก หรือแพลตฟอร์มปิดหนีแบบที่เกิดขึ้นกับ CEX หลายรายในอดีต

หลักการทำงานและเทคโนโลยีเบื้องหลัง DEX

DEX ทำงานโดยอาศัย Smart Contract เป็นแกนหลัก ทำหน้าที่ดำเนินธุรกรรมต่าง ๆ บนบล็อกเชนอย่างอัตโนมัติ เช่น การแลกเปลี่ยนเหรียญหรือเพิ่มสภาพคล่อง โดยไม่มีคนกลางเข้ามาเกี่ยวข้อง ทุกคำสั่งเป็นไปตามเงื่อนไขที่ถูกเขียนไว้ล่วงหน้าในโค้ด จึงเชื่อถือได้และป้องกันการแก้ไขข้อมูลย้อนหลัง

ธุรกรรมทั้งหมดถูกบันทึกแบบ On-chain บนบล็อกเชนอย่างโปร่งใส ผู้ใช้สามารถตรวจสอบได้ตลอดเวลา เพิ่มความมั่นใจในการใช้งาน และสำหรับ DEX ประเภท AMM (Automated Market Maker) ยังมีระบบ Liquidity Pool หรือสระสภาพคล่อง ที่ให้ผู้ใช้นำเหรียญมาฝาก เพื่อให้ผู้อื่นแลกเปลี่ยนผ่านระบบได้ตลอด 24 ชั่วโมง พร้อมรับค่าธรรมเนียมตอบแทนกลับไป

ระบบทั้งหมดนี้ช่วยให้ DEX เป็นตลาดแลกเปลี่ยนที่ปลอดภัย โปร่งใส และเปิดให้ทุกคนควบคุมทรัพย์สินของตัวเองได้อย่างเต็มที่

DEX แต่ละประเภท 

1. AMM (Automated Market Maker)

AMM เป็นรูปแบบ DEX ที่ได้รับความนิยมสูงที่สุด โดยแพลตฟอร์มจะใช้ สูตรคณิตศาสตร์ (เช่น x·y=k) ในการตั้งราคาซื้อขายระหว่างเหรียญโดยอัตโนมัติ โดยไม่ต้องพึ่งคนกลางหรือระบบจับคู่คำสั่งแบบ Order Book

ผู้ใช้สามารถเทรดกับ "ระบบ" ได้ทันทีผ่าน Liquidity Pool ซึ่งเป็นสระเหรียญที่ผู้ใช้คนอื่นนำมาให้บริการแลกเปลี่ยน ตัวอย่าง AMM ที่มีชื่อเสียง ได้แก่

• Uniswap (บน Ethereum)
• PancakeSwap (บน Binance Smart Chain)

ข้อดีของ AMM คือใช้งานง่าย, ไม่ต้องรอคนมาตั้งคำสั่งฝั่งตรงข้าม และให้ทุกคนมีส่วนร่วมในระบบได้ในฐานะผู้ให้สภาพคล่อง (Liquidity Provider)

2. Order Book DEX

Order Book DEX เป็นระบบที่จำลองการทำงานแบบตลาดหุ้นดั้งเดิม คือมีการจับคู่ คำสั่งซื้อ (Buy Order) และ คำสั่งขาย (Sell Order) ระหว่างผู้ใช้งาน โดยคำสั่งทั้งหมดจะถูกจัดเรียงในสมุดคำสั่ง (Order Book) และรอให้มีการจับคู่ที่เหมาะสม

บางแพลตฟอร์มอาจใช้ Order Book แบบ On-chain (เก็บข้อมูลทั้งหมดบนบล็อกเชน) หรือแบบ Off-chain (เก็บคำสั่งไว้ในระบบกลาง แต่ชำระธุรกรรมบนบล็อกเชน)

ตัวอย่างแพลตฟอร์มที่ใช้ Order Book ได้แก่:

• dYdX: สำหรับเทรดอนุพันธ์ (Perpetual Contract)
• WOOFi และ Orderly Network: รองรับทั้ง Spot และ Futures

ข้อดีคือเหมาะกับนักเทรดสายเทคนิค เพราะสามารถตั้ง Limit Order ได้ และมีประสิทธิภาพในการจับราคาตลาดที่แม่นยำกว่าระบบ AMM

3. Aggregator

Aggregator คือแพลตฟอร์มที่ไม่ได้เป็น DEX โดยตรง แต่ทำหน้าที่ “รวมสภาพคล่อง” จาก DEX หลายแห่งเข้าด้วยกัน แล้วเลือกอัตราที่ดีที่สุดมาให้ผู้ใช้งานแบบอัตโนมัติ

กล่าวง่าย ๆ คือ Aggregator ช่วย “ค้นหาราคาดีที่สุด” ให้ผู้ใช้แบบเบื้องหลัง โดยไม่ต้องเปิดหลายเว็บเทียบเอง ตัวอย่างเช่น:

• 1inch: ดึงข้อมูลจากหลาย DEX เช่น Uniswap, Sushiswap, Balancer
• Matcha และ Paraswap: อีกตัวเลือกที่ใช้งานง่ายสำหรับมือใหม่

Aggregator มีข้อดีคือช่วยประหยัดค่าธรรมเนียม ลด Slippage และเพิ่มโอกาสในการได้ราคาดีจากหลายตลาดในคลิกเดียว

ข้อดีและข้อจำกัดของ DEX

ข้อดีของ DEX

• ผู้ใช้ควบคุมเงินเอง ไม่มีคนกลาง
• ไม่ต้องยืนยันตัวตนหรือเปิดบัญชี
• เข้าถึง token หลากหลาย
• โปร่งใสทุกธุรกรรมแบบ Open‑source 

ข้อจำกัดของ DEX

• ใช้งานซับซ้อนสำหรับมือใหม่ (ต้องเข้าใจ Wallet, Gas, Slippage)
• liquidity ต่ำ บางเหรียญแลกยาก
• เสี่ยงจาก smart contract bug, rug pull และ front‑running / MEV
• ไม่มี support หากเกิดข้อผิดพลาดทางเทคนิคหรือโดนแฮ็ก
• ประสิทธิภาพลดในช่วงตลาดผันผวน

Decentralized exchange (DEX) ที่น่าสนใจมีอะไรบ้าง 

ข้อมูลล่าสุดจาก DeFiLlama และ CoinGecko แสดงว่าแพลตฟอร์มที่มี volume สูงสุด ได้แก่ 

• Uniswap (Ethereum / Base / Polygon): AMM ชั้นนำของ DeFi, มี TVL สูงสุดในหลายโปรเจกต์ 
• PancakeSwap (BSC): AMM บน Binance Smart Chain, ใช้งานง่ายและมีฟีเจอร์มากมาย (NFT, yield farming) 
• Curve Finance: เน้นแลก stablecoin โดยเฉพาะ เหมาะกับการลด slippage และ stable pool 
• dYdX: DEX แบบ order‑book สำหรับ futures และ perpetual contracts เหมาะกับนักเทรดมืออาชีพ 
• Balancer: AMM ที่ให้ผู้ใช้ปรับแต่ง liquidity pool ตามสัดส่วนที่ต้องการ เช่น multi-asset pools 
• SushiSwap: Fork จาก Uniswap แต่มีระบบ reward และ governance token (SUSHI) และฟีเจอร์ staking เพิ่มเติม

อนาคตของ DEX และบทบาทในตลาดคริปโต

DEX ยังคงมีแนวโน้มเติบโตต่อเนื่อง โดยเฉพาะเมื่อระบบ DeFi กลายเป็นส่วนสำคัญของ Web3 ในอนาคต DEX หลายแห่งเริ่มย้ายไปพัฒนาอยู่บนเครือข่าย Layer 2 เช่น Arbitrum และ Optimism เพื่อแก้ปัญหาค่าธรรมเนียมสูงและเพิ่มความเร็วในการใช้งาน ซึ่งช่วยให้เข้าถึงผู้ใช้ได้มากขึ้นด้วยต้นทุนที่ต่ำลง

อีกกระแสสำคัญคือการเกิดขึ้นของ cross-chain DEX ที่รองรับการแลกเปลี่ยนเหรียญข้ามบล็อกเชนได้โดยไม่ต้องผ่าน CEX เช่น ระบบ atomic swap ที่ช่วยให้เทรด Bitcoin ได้โดยไม่ต้องแปลงเป็น wBTC

แม้ DEX จะเติบโตเร็ว แต่ก็เริ่มเผชิญแรงกดดันจากหน่วยงานกำกับดูแลในหลายประเทศ บางโปรโตคอลจึงพัฒนาแนวทางแบบกึ่งกระจายศูนย์ เพื่อให้ปฏิบัติตามกฎในขณะที่ยังรักษาอิสระของผู้ใช้

ด้วยความโปร่งใส ยืดหยุ่น และไร้พรมแดน DEX ยังคงเป็นเสาหลักของโลกคริปโต และมีบทบาทสำคัญในระบบการเงินยุคใหม่ที่เน้นการกระจายอำนาจ

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ DEX

• DEX ปลอดภัยไหม?

โดยทั่วไป DEX โปร่งใส เพราะไม่มีคนกลางเก็บเงิน แต่ผู้ใช้ต้องรับผิดชอบการเก็บ Private Key, ค่าธรรมเนียมของ Gas และความเสี่ยงจาก smart contract bug หรือการโจมตีทางไซเบอร์

• DEX ไหนดีที่สุดสำหรับมือใหม่?

• • Uniswap หากเน้น Ethereum ecosystem

  • PancakeSwap หากใช้งานบน BSC, interface ดีและค่าธรรมเนียมต่ำ เหมาะกับผู้เริ่มต้นที่ต้องการ swap ง่าย มี liquidity สูง และ community ใหญ่ 

Conclusion

DEX คือ แพลตฟอร์มเทรดคริปโตแบบไร้คนกลาง ที่เปิดให้ผู้ใช้งานควบคุมสินทรัพย์ของตนเองอย่างเต็มที่ ผ่านกระเป๋าเงินดิจิทัลและ Smart Contract บนบล็อกเชน ช่วยให้การเข้าถึงโลกการเงินดิจิทัลเป็นไปอย่างโปร่งใส ปลอดภัย และไม่มีข้อจำกัดด้านภูมิภาคหรือกฎเกณฑ์กลาง

แม้การใช้งาน DEX จะต้องอาศัยความเข้าใจเรื่อง wallet, gas fee และความเสี่ยงของ smart contract แต่ก็ถือเป็นก้าวสำคัญของระบบการเงินแบบกระจายอำนาจ ที่กำลังเติบโตอย่างรวดเร็ว และมีบทบาทสำคัญในอนาคตของ Web3 อย่างไม่ต้องสงสัย

คำเตือน

*คริปโทเคอร์เรนซีและโทเคนดิจิทัลมีความเสี่ยงสูง ท่านอาจสูญเสียเงินลงทุนได้ทั้งจำนวน โปรดศึกษาและลงทุนให้เหมาะสมกับระดับความเสี่ยงที่ยอมรับได้
**บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อการศึกษาเท่านั้น ไม่ได้มีวัตถุประสงค์ในการให้คำแนะนำทางการเงินแต่อย่างใด

อ้างอิง

• axios.com
• ledger.com
• bitkubacademy.com
• koinly.io